De legendarische Vikingen van Zweden - meer dan een meedogenloos stereotype

Dit artikel gaat over:

• Het zakeninstinct van de Vikingen
• Het Valhalla en de goden van de Vikingen
• Invloed op de moderne maatschappij
• Mooiste bezienswaardigheden van Zweden

De dramatische geschiedenis van de Vikingen, die jong en oud blijft fascineren, gaat terug van 700 n.Chr. tot aan de 11e eeuw. Maar waar komen de Vikingen vandaan en wat wilden ze nu eigenlijk bereiken? Deze onverschrokken zeelieden verlieten hun thuislanden in Scandinavië (Zweden, Noorwegen en Denemarken) en vertrokken in vakkundig gebouwde Vikingschepen om handel te drijven en te roven. Ze zochten betere plaatsen te om te leven. Ze voeren langs de kusten van Europa en maakten aanspraak op diverse landen zoals Groot-Brittannië, Frankrijk, Spanje, Italië en het huidige Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland. Een goed gedocumenteerde rooftocht, die heeft bijgedragen tot de koelbloedige reputatie van de Vikingen, speelde zich af in 793 n. Chr. toen de Vikingen een klooster in Lindisfarne in noordoost-Engeland (Northumbria) aanvielen. Gewapend met bijlen en zwaarden staken de Vikingen gebouwen in brand en plunderden ze kloosters op zoek naar schatten.

Figuurlijk betekent het woord Viking in het Oudnoors 'een rooftocht door piraten'. De Vikingen werden terecht gevreesd om hun meedogenloze rooftochten. Toch waren de Vikingen heel wat genuanceerder dan hun afschrikwekkende reputatie doet denken. Ze waren vrijgevochten, moedig, innovatief en echte ontdekkingsreizigers. Zo reisden ze de wereld rond tot aan Noord-Amerika en Azië. Hoewel de barbaarse Vikingverhalen waarin ongegeneerde hebzucht, geweld en wreedheid centraal staan, vandaag de dag de populaire cultuur domineren, leidden de meeste Vikingen een vreedzaam boerenleven. Ze woonden en leefden dicht bij de natuur met hun gezinnen die werden geleid door sterke vrouwen. Vrouwen uit de Vikingtijd hadden de leiding over de boerderijen terwijl de mannen de zee op gingen, tenzij zij er natuurlijk voor kozen om als schildmaagden met hen mee te gaan. Ze hadden ook meer rechten dan andere vrouwen in die tijd, zo konden ze bijvoorbeeld een scheiding van hun echtgenoot aanvragen.

Naast het verbouwen van gewassen en het houden van dieren, waren Vikingen vindingrijk en ambachtelijk ingesteld. Het waren goede zilversmeden en ze droegen graag juwelen en sieraden van zilver, goud en andere metalen. Ze waren zeer vindingrijk en maakten van elk stukje natuurlijk materiaal textiel en voorwerpen, zoals de beroemde 'drinkhoorn' van de Vikingen, gemaakt van de hoorns van hun vee. Deze ambachtelijke 'back to basics'-houding is terug te vinden in de moderne Zweedse samenleving, waar duurzaamheid en vindingrijkheid steeds belangrijker worden.

Verhalenvertellers met gevoel voor zaken en innovatie

Vikingen waren innovatieve en vindingrijke ondernemers met een goed zakelijk inzicht: zo lieten ze nooit een kans voorbijgaan om handel te drijven wanneer ze op verkenningstocht waren. Ze reisden door heel Europa en zelfs tot aan Centraal-Azië waar ze honing, tin, tarwe, wol, hout, ijzer, bont, leer, vis en walrusivoor verhandelden in ruil voor zilver, zijde, aardewerk, specerijen, wijn, juwelen en glas. Voordat ze een deal sloten, haalden de Vikingen een opvouwbare weegschaal tevoorschijn om te voorkomen dat ze afgezet zouden worden.

Vikingen waren creatief van geest en konden goed overweg met hout en metaal, waar ze prachtige voorwerpen van maakten. Zilversmeden waren altijd druk aangezien zowel Vikingmannen als -vrouwen van juwelen hielden, zoals armringen en amuletten. Maar hun meesterstuk was toch wel het Vikingschip: een nauwkeurig gebouwd vaartuig, gebouwd om snel te reizen en met gemak aan land te gaan.

Deze Scandinavische zeevaarders konden ook goed overweg met taal en proza. Verhalen vertellen was een groot onderdeel van de levensstijl van de Vikingen en de sagen die zij verzonnen leven voort, zoals via de vele runestenen die in Zweden en buurlanden zijn gevonden. Om maar één voorbeeld te noemen: de decoratieve 'Frösö-steen' (Frösöstenen) in Jämtland, de noordelijkste runesteen van Scandinavië. De tekst, die in een slangvormig patroon is aangebracht, luidt: "Austmaðr, Guðfastr's zoon, liet deze steen maken en deze brug bouwen en kerstende Jämtland. Ásbjörn heeft de brug gebouwen. Trjónn en Steinn hebben deze runes gemaakt”.

Valhalla en de goden van de Vikingen

Het heidense geloof van de Vikingen voedde de fatalistische, onverschrokken houding die sommige van deze avonturiers hadden. Volgens de Noorse mythologie kwamen helden die al strijdend ten onder gingen terecht in het Walhalla: een bestemming in het hiernamaals in de vorm van een hoge hal in Asgard, het rijk van de goden.  Wie zijn de Vikinggoden dan precies? Net als de Vikingen zelf, zijn het nogal complexe figuren. Neem Odin, de koning van de clan Æsir en de god van oorlog, wijsheid, poëzie en dood. Hij rijdt op zijn achtvoetige paard 'Sleipner'. Odins vrouw Frigg is de godin van de relaties en beschermt alle moeders, ondanks dat ze zelf vaak overspel pleegde! Baldr is de zoon van Odin en Frigg en een personificatie van goedheid. Hij vertegenwoordigt moed, maar werd gedood door zijn medegod Loke, en voor altijd betreurd.

Dan zijn er nog Freyr en zijn zus Freyja, zij personifiëren vruchtbaarheid en bevorderen een vruchtbare oogst, gezond vee en vrede. Thor, die in donder en bliksem voortschrijdt, wordt ook geassocieerd met vruchtbaarheid, maar hij heeft vooral een talent voor het beheersen van chaos en het op afstand houden van reuzen, hiervoor gebruikt hij zijn geliefde 'Mjölnir'-hamer.

Sporen en invloed van de Vikingen in Scandinavië

De invloed van de Vikingen is vandaag de dag nog springlevend. Hun vindingrijke, op de natuur gerichte levenswijze is nog steeds een bron van inspiratie voor velen en hun innovatieve scheepsbouwtechnieken worden vandaag de dag nog steeds gebruikt.

De erfenis van de Vikingen is vooral te zien in de moderne taal en namen. De 'ding'- of 'ting'-vergadering was een vroege versie van de huidige parlementen en rechtbanken, ook wel 'ting' of 'landsting' in modern Zweeds. Deze werden door het Noorse volk ontwikkeld om ruzies op te lossen en nieuwe wetten op te stellen.

Elke familienaam die eindigt op 'son' kan worden teruggevoerd op de Vikingen, aangezien zij de naamstructuur 'zoon van' introduceerden. In Ierland en Schotland is dat 'Mc'. Veel van de Britse stads- en plaatsnamen zijn afgeleid van het Oudnoors omdat de Vikingen zich daar vestigden, vooral in Noord- en Oost-Engeland. Steden en plaatsen die eindigen op 'thorpe' (een 'afgelegen boerderij' of 'torp' in het huidige Zweeds), 'by' ('boerderij' in het Oudengels en 'dorp' in het moderne Zweeds) en 'kirk' (wat 'kerk' of 'vergadering' betekent) komen veel voor. Van Dunthorpe in Oxfordshire tot Kirkby in Liverpool: de aanwezigheid van de Vikingen is overal in Engeland terug te vinden.

Ervaar de geschiedenis van de Zweedse Vikingen van dichtbij: de mooiste bezienswaardigheden 

Je kunt de fascinerende en veelzijdige geschiedenis van de Vikingen ontdekken via een reeks meeslepende Vikingervaringen en -bezienswaardigheden in heel Zweden. In Uppsala vind je de koninklijke grafheuvels en in het lokale museum Old Uppsala Museum kun je je onderdompelen in het leven van een Vikingdorp via een meeslepende VR-ervaring. Aan de rand van Stockholm, op het eiland Björkö, ligt de nederzetting Birka Village, die dateert uit de jaren 750. Maak een rondleiding met gids op deze belangrijke archeologische vindplaats. Wil je nog meer ontdekken? Bezoek dan het museum en het authentiek gereconstrueerde Vikingdorp.

Als je in de Zweedse hoofdstad bent, mag je de interessante interactieve tentoonstelling The Viking World in het Zweeds Historisch Museum Historiska niet missen. Het doel van de tentoonstelling is de mythe te ontkrachten dat de Vikingen slechts gewelddadige, goddeloze schurken zijn. Aan de hand van archeologische vondsten en onderzoek krijg je een gevarieerder beeld van de Vikingen en hun levensstijl. Je vindt er 2.500 originele voorwerpen en je kunt nog meer leren aan de hand van VR-ervaringen en interactieve stands met thema's als kosmologie en scheepsbouw.

The Viking Museum is een andere topattractie in Stockholm. Zorg ervoor dat je 'Ragnfrid's Saga' niet mist: tijdens deze attractie volg je het leven van een Vikingkoppel. De reis begint bij de boerderij Frösala en na verloop van tijd kom je meer te weten over hun gewelddadige plunderingen en slavenhandel.

Er zijn in Zweden zelfs eetgelegenheden met een Vikingthema. Aifur Restaurant & Bar is gelegen in de oude binnenstad van Stockholm en is vernoemd naar een Vikingschip. Je kunt er genieten van een speciaal historisch diner waarbij je tegelijkertijd ondergedompeld wordt in de Vikingwereld. Je hoort educatieve verhalen terwijl je lekker eet. De verhalen zijn gebaseerd op culinair en cultureel onderzoek uit de Vikingtijd. Wil je een lekker, origineel drankje proberen? Kies dan uit de indrukwekkende selectie. Ook de muziek is aangepast aan het thema.

Verder naar het zuiden ligt de charmante hanzestad Visby op het eiland Gotland in de Oostzee, zo'n 100 kilometer ten oosten van het Zweedse vasteland. Het centrum van de stad staat op de werelderfgoedlijst van Unesco en bevat overblijfselen uit het Vikingtijdperk, waaronder een aantal kronkelige toegangswegen die van de klif naar de haven lopen. Elders op het eiland vind je een aantal Vikingbegraafplaatsen, waaronder eentje van 15 hectare groot in Stenkyrka, bestaande uit zo'n 1.000 graven. Aan de oevers van Fårö ligt een kleinere begraafplaats. Mis ook niet de talrijke en indrukwekkende beeldstenen die over Gotland verspreid liggen in plaatsen als Buttle en Hablingbo.

Daarnaast zijn er belangrijke Vikingoverblijfselen gevonden in Skåne, de zuidelijkste provincie van Zweden. Om een compleet beeld te geven van het leven van de Vikingen zijn er gebouwen zoals kastelen en longhouses gereconstrueerd, maar ook hele dorpen. Foteviken, in de buurt van Höllviken in het zuidwesten van Skåne, is een authentieke plek waar je leuke ervaringen kunt opdoen zoals levendige markten, spannende veldslagen en het maken van sieraden in de smederij. Mis de kans niet om hier of bij winkels als Handfaste in de oude binnenstad van Stockholm een op Vikingen geïnspireerd handgemaakt voorwerp of sieraad te kopen.

Of ga naar het archeologische themapark VikingaTider in Löddeköpinge in de provincie Skåne. Dit openluchtmuseum van 25 hectare is volledig nagebouwd, inclusief weiden en veehouderij. Bezoekers van alle leeftijden worden uitgenodigd om mee te doen aan een rondleiding, om een ambachtelijk voorwerp te maken of om een spelletje te doen. Natuurlijk allemaal in Viking-stijl!

Waar je ook heengaat in Zweden, je vindt er een schat aan geschiedenis uit de Vikingtijd om te verkennen. Hopelijk helpt dit om je een genuanceerder beeld te geven van het reilen en zeilen van de Vikingen.