De Nobelprijs - meer dan een eeuw innovatie

De Nobelprijs, een internationaal hoogtepunt, viert sinds 1901 wetenschappelijke, culturele en humanitaire successen. Het gaat daarbij om menselijke prestaties op het gebied van natuurkunde, scheikunde, fysiologie of geneeskunde, literatuur en vrede, maar ook economie via de Nobelprijs voor Economie die sinds 1968 bestaat. Oprichter Alfred Nobel bepaalde zelf in zijn testament dat na zijn dood – in 1896 – er jaarlijks prijzen worden toegekend aan degenen die het voorgaande jaar "het grootste voordeel hebben geleverd aan de mensheid". Winnaars worden laureaten genoemd, en Albert Einstein en Moeder Theresa behoren tot de beroemdste namen in de 'hall of fame' van de Nobelprijs.

Maar wie was Alfred Nobel eigenlijk? Nobel werd geboren in Stockholm in 1833. Hij was uitvinder, ondernemer, wetenschapper en industrieel. De appel viel niet ver van de boom, want ook Nobels vader werkte als uitvinder en ingenieur. In zijn jeugd werd Nobel dus omringd door Zweedse innovatie en dat resulteerde op latere leeftijd in een hele reeks uitvindingen, waaronder de uitvinding van dynamiet in 1867. Tijdens zijn leven registreerde Nobel maar liefst 355 patenten. Alfred Nobel schreef ook poëzie en drama, en zijn uiteenlopende interesses worden weerspiegeld in de vele categorieën van de Nobelprijs. Hij was vastbesloten om innovaties te ondersteunen die de mensheid ten goede komen en heeft zijn hele vermogen nagelaten aan een prijs die een van de belangrijkste ter wereld zou worden.

Even terug naar vandaag de dag. De Nobelprijs is een grote gebeurtenis die bestaat uit twee delen. Deel één vindt begin oktober plaats, wanneer de nieuwe laureaten bekend worden gemaakt. De aankondigingen van de Nobelprijs starten altijd op een maandag, met elke dag één prijs. In deze speciale week in oktober vinden diverse Nobel-gerelateerde evenementen plaats in Stockholm. Het festival "Nobel Calling" is daar een voorbeeld van. Dit evenement draait om wetenschappelijke vooruitgang en presenteert een programma met tentoonstellingen, lezingen en evenementen over wetenschap, literatuur en vrede.

In december is het tijd voor het tweede deel: de Nobelweek in Stockholm. Deze week zit stampvol evenementen voor zowel het publiek als voor speciale genodigden. Op 10 december – de sterfdag van Alfred Nobel – vindt de uitreiking van de Nobelprijs plaats in het concertgebouw in Stockholm (Konserthuset Stockholm). Op deze dag staan de uitreikingen van de Nobelprijzen voor natuurkunde, scheikunde, fysiologie of geneeskunde, literatuur en economische wetenschappen op het programma. In overeenstemming met de wensen van Alfred Nobel wordt op dezelfde dag de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt in Oslo, Noorwegen.

De Nobelprijs in een notendop – zo werkt het

De totstandkoming van de Nobelprijs, inclusief het selectieproces, is nadrukkelijk vastgelegd door Alfred Nobel zelf. Nominatie is alleen op uitnodiging en slechts voorbehouden aan diegenen die zich volledig inzetten om van de wereld een betere plek te maken. Uitzondering is de Nobelprijs voor de Vrede, die kan worden ingediend door iedereen die aan de nominatiecriteria voldoet. Wil je een goed bewaard geheim weten? De nominaties voor alle prijzen worden pas 50 jaar na de aankondiging openbaar gemaakt. Als je graag in archieven duikt, vind je daar de lijsten met genomineerden uit het verleden.

In zijn testament heeft Alfred Nobel laten vastleggen welke instellingen verantwoordelijk zijn voor de selectie van de laureaten: de Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen voor de Nobelprijs voor Natuurkunde en de Nobelprijs voor Scheikunde; De Nobel Assembly van het Karolinska Institutet voor de Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde; The Swedish Academy voor de Nobelprijs voor Literatuur; en tot slot een commissie van vijf mensen van het Noorse parlement – ​​het Noorse Nobelcomité – voor de Nobelprijs voor de Vrede. In tegenstelling tot de andere prijzen kan de Nobelprijs voor de Vrede ook worden toegekend aan organisaties, in plaats van alleen aan individuen. Ten slotte wordt de Nobelprijs voor de Economie uitgereikt door de Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen.

Naast erkenning en - in sommige gevallen - plotsklapse roem en bekendheid, ontvangt elke laureaat een oorkonde en een medaille versierd met de buste van Alfred Nobel, gemaakt van 18 karaat gerecycled goud. Het prijzengeld voor de Nobelprijs 2025 bedraagt ​​11.000.000 SEK.

De Nobelprijs op je bord

De Nobelprijsfestiviteiten zijn legendarisch. Na de prijsuitreiking in het Konserthuset Stockholm gaan de gasten naar een volgende schitterende locatie, het stadhuis van Stockholm. Daar vindt het traditionele Nobelbanket (Nobelfesten) plaats. Het iconische stadhuis – ontworpen door architect Ragnar Östberg - werd in 1923 voltooid en de gasten komen voor het banket samen in de ruime Blauwe Zaal met zijn hoge plafonds. Het aantal gasten is in de loop der jaren gestaag toegenomen. Tegenwoordig nemen zo'n 1.250 genodigden plaats aan de lange tafels, met de eretafel in het midden.

In Zweden kun je de festiviteiten vanaf de bank meebeleven: de prijsuitreiking wordt live op televisie uitgezonden en uitgebreid in de media beschreven. Elk detail wordt nauwkeurig onder de loep genomen en bewonderd: van de formele kleding van de aanwezigen tot de couverts met het speciaal ontworpen serviesgoed van de Zweedse ontwerper Karin Björquist. Het kleurrijke servies werd in 1991 door Rörstrand gemaakt ter gelegenheid van het 90-jarig jubileum van de Nobelprijs en staat sindsdien op de tafels.

Het menu tijdens het banket is strikt geheim tot het moment dat de obers met veel ceremonieel tevoorschijn komen en de schotels de zaal in dragen. De gerechten doen denken aan eetbare kunstwerken en worden bereid door de topkoks van Zweden, waaronder Sayan Isaksson, Sebastian Gibrand en Klas Lindberg.

In lijn met de Zweedse culinaire trend om innovatief en duurzaam te koken, bestaat het 4-gangenmenu uit duurzame gerechten met veel lokale producten - denk aan Kalix kaviaar en cantharellen die rechtstreeks uit de Zweedse bossen komen. Banketbakker Daniel Roos - die van 2014 tot 2019 de desserts voor het Nobel banket maakt – haalde frambozen uit Trelleborg voor zijn zoete traktatie. Om afval tot een minimum te beperken, maakte hij een strooibaar poeder van de frambozenresten.

Uiteraard wordt er tijdens het banket door de genodigden flink getoost met een keur aan Europese wijnen, maar er zijn ook diverse non-alcoholische Zweedse opties beschikbaar. De fruit- en bessenboerderij van Rudenstam, die je in Huskvarna kunt bezoeken, serveert zijn mousserende witte bessendrank tijdens het Nobelbanket, een ideaal alcoholvrij alternatief bij de welkomsttoost.

Je hoeft geen prijswinnende wetenschapper te zijn om zelf te kunnen proeven van de Nobelgerechten. Restaurant Stadshuskällaren – dat ook in het stadhuis ligt - serveert Nobel-menu’s uit eerdere jaren die je geserveerd krijgt op het officiële Nobel-servies. Een uniek kijkje in de keuken: dit is het enige restaurant ter wereld dat dit doet. Een andere mogelijkheid is de traditionele Nobel-lunch die wordt aangeboden in de eigen "Bistro Nobel" van het Nobelprijsmuseum. Maar reserveer op tijd, want voor deze driegangenlunch met optioneel wijnarrangement zijn slechts 40 stoelen aan een lange tafel beschikbaar. De lunch vindt jaarlijks eenmalig op 10 december plaats.

Vier de Nobelfestiviteiten mee

Het prestigieuze Nobelbanket mag dan voorbehouden zijn aan een aantal zorgvuldig geselecteerde gasten, waaronder de laureaten, internationale academici, royals en een flink aantal studenten, ook voor de rest van het publiek is het een feestelijke aangelegenheid. Tijdens de Nobelweek 2025 - die plaatsvindt van 6-12 december – staat Stockholm in het teken van diverse openbare evenementen. Daar kun je volledig in de Nobelsferen komen.

Het Nobelprijsmuseumin de oude binnenstad van Stockholm is een must voor iedereen die meer wil weten over de legendarische prijs. De verschillende displays en korte films nemen je mee langs het werk, de creaties en ideeën van de belangrijkste winnaars van de afgelopen decennia.

Nobel Week Lights – van 6 tot 14 december 2025 – fleurt Stockholm op met een reeks lichtinstallaties, die stuk voor stuk zijn geïnspireerd op Nobelprijswinnaars en hun innovaties. Diverse gebouwen, pleinen en musea worden deze week spectaculair uitgelicht met behulp van inspirerende kunstwerken, gemaakt door kunstenaars uit Zweden en daarbuiten.

Het jaarlijkse Nobelprijsconcert is een muzikaal hoogtepunt dat een ode brengt aan de laureaten van de Nobelprijs. Het concert vindt jaarlijks plaats op 8 december. Op het podium in het Konserthuset Stockholm staan diverse internationaal bekende muzikanten. Tickets zijn beschikbaar voor het grote publiek. Als je een kaartje weet te bemachtigen, bevind je je in goed gezelschap van de laureaten en hun achterban, waaronder misschien zelfs enkele leden van de Zweedse koninklijke familie.

Sla tot slot het evenement Nobel Week Dialogue niet over. Dit educatieve evenement is gratis toegankelijk en vindt plaats op 9 december in zowel Stockholm als Göteborg. Je kunt de hele dag door deelnemen aan diverse lezingen – soms fysiek, soms digitaal – onder leiding van laureaten en andere opinieleiders.