Ontdek de traditionele Sámi-cultuur en manier van leven

De Sámi bevolking bewoont delen van Zweden, Noorwegen, Finland en Rusland - een grenzeloze regio die bekend staat als Sápmi, het land van de Sámi. Veruit de meeste Sámi wonen in Zweeds Lapland - een uitgestrekt gebied dat zich uitstrekt van Sorsele en Skellefteå in de noordelijke provincie Västerbotten tot aan het noordelijkste puntje van het land. Er zijn echter ook zuidelijkere Sámi-gemeenschappen in de regio Dalarna in Midden-Zweden. De prachtige en ongerepte natuur in al deze delen van Zweden wordt al duizenden jaren met veel respect bewoond door de inheemse Sámi-bevolking van het land. De Sámi voelen zich zeer verbonden met de natuur en hebben het jaar in acht seizoenen verdeeld. Ze hebben elke berg, beek en vallei in hun omgeving een naam gegeven.

Tegenwoordig leiden veel Sámi een "modern" leven, maar ze blijven trouw aan het Sámi erfgoed, de tradities en cultuur. Het hoeden van rendieren is zowel een manier van leven als een belangrijke bron van inkomsten. De Sámi tellen zo’n 5.000 rendierbezitters, waaronder ook eigenaren met slechts één rendier. De Sámi beheersen een van de oudste volksmuziekvormen in Europa - de 'Joik'. Typerend voor deze unieke liedjes is dat ze een eerbetoon zijn aan een berg, een wild dier of een persoon en deze karakteriseren. De Joik wordt gebruikt om emoties uit te drukken, of het nu verdriet of blijdschap is.

Sami-handwerk - in de Sámi taal 'Duodji' genoemd – is nog altijd een veel beoefende nijverheid door iedereen in de gemeenschap. Alleen natuurlijke en overtollige materialen worden gebruikt, zoals hout en schors, maar ook zo goed als alle delen van het rendier. Niets gaat verloren, zelfs de huid, het gewei en het bot worden hergebruikt. De Sámi-bevolking leidt een milieuvriendelijk leven, al lang voordat duurzaamheid het buzzword werd dat het vandaag is.

In het Zweedse Sápmi kun je de Sámi-cultuur op een authentieke, leerzame manier ervaren dankzij zo'n 40 kleinschalige bedrijven, waarvan vele worden gerund door ondernemende vrouwen. Veel Sámi bedrijven combineren toeristische activiteiten met hun werk als rendierherder. Als bezoeker krijg je de kans om deze unieke levensstijl van dichtbij mee te maken aan de hand van activiteiten rondom hun cultuur, eten, natuur en de rendieren.

Sámi-activiteiten door heel Zweden - van het voederen van rendieren tot begeleide wandelingen

Kies je eigen Sámi avontuur: er valt genoeg te ontdekken. Het aanbod aan avonturen is net zo divers als de bestemmingen zelf. Let op het kwaliteitskeurmerk 'Sápmi Experience' om duurzaam en verantwoord reizen te garanderen. Jukkasjärvi, Kiruna - de thuisbasis van het beroemde Icehotel in Zweden - is een prima startpunt. Op loopafstand van het hotel vind je Nutti Sámi Siida, een belangrijke organisator van Sámi-activiteiten in elk seizoen. In het voorjaar kun je mee op pad met een rendierherder om pasgeboren kalveren hun eerste stapjes te zien zetten. Educatief en in stijl: je gids deelt kennis over de traditionele rendierhouderij, en om de innerlijke mens te versterken, eet je een traditionele Sámi-maaltijd in een 'lávvu'-tent (vergelijkbaar met een tipi). In de winter maak je kans op het magische noorderlicht terwijl je luistert naar de sfeervolle volksverhalen van de Sámi-gids - verhalen vertellen maakt deel uit van het erfgoed. Je overnacht in de Reindeer Lodge, direct gelegen naast de rendierkuddes van Nutti Sámi Siida. En wie weet sta jij 's ochtends vroeg een rendier te voeren…

Bezoek ook Geunja Sami Eco Lodge, idyllisch verscholen in Ammarnäs in Swedish Lapland. De lodge wordt gerund door de familie Vinka. Van hieruit kun je deelnemen aan de traditionele Sámi-levenswijze en -cultuur – in off-grid-stijl - via boottochten, visexcursies, vogels kijken en prachtige wandelingen in de nabijgelegen bergen en bossen waar onder meer veelvraten en lynxen wonen. Op het menu staat vers gevangen vis en traditionele gerechten, zoals rendierstoofpot gekookt boven een open vuur. De accommodatie is authentiek - je verblijft in goahti-hutten (traditionele houten Sámi-hutten) of blokhutten met grasdak.

Wandelen door Laponia in Zweeds Lapland - een van 's werelds weinige UNESCO-erfgoedlocaties bewoond door inheemse mensen - is de droom van elke outdoorliefhebber. Het gebied herbergt zeven Sámi-dorpen waar de inwoners zich nog actief bezighouden met rendierhoeden. Elk dorp wordt omgeven door de prachtige arctische natuur. Neem het allemaal in je op tijdens een wandeling door de vele nationale parken en natuurreservaten die hier te vinden zijn, waaronder Sarek, Padjelanta, Stora Sjöfallet en Muddus.

Verschillende gemarkeerde wandelpaden slingeren door de betoverende, oude bossen van Muddus, terwijl meer ervaren wandelaars een spannende trektocht kunnen maken tussen de dramatische gletsjers van Sarek en 2000 meter hoge toppen. De Padjelanta-route is een populaire route en de bekende Zweedse wandelroute Kungsleden loopt langs het oostelijke deel van dit nationale park, helemaal tot aan de berg Kebnekaise. Overnachten in Laponia is geen probleem, zoals bij Sapmi Nature Camp, waar je een echt glampingavontuur beleeft in een traditionele 'lavvu'-tent. Of maak kennis met een lokale rendierfamilie, geniet van het winterwonderland op traditionele houten langlaufski’s of ga sneeuwschoenwandelen.

Zweedse musea met bijzondere Sámi-collecties

Wil je je nog verder verdiepen in het Sámi-erfgoed van Zweden, dan kan dat in verschillende musea verspreid over het land. Het Ájtte-museum in Jokkmokk is een absolute aanrader: dit is het belangrijkste museum en archief voor de Sámi-cultuur in Zweden, maar er is ook veel te vinden over de directe omgeving, de cultuur en natuur van dit bergachtige deel van Noord-Zweden.

Silvermuseet in Arjeplog (Het Zilvermuseum) is van hetzelfde kaliber en brengt de geschiedenis en culturele betekenis van de Sámi-zilversmeden in kaart via een wonderbaarlijke collectie die teruggaat tot de middeleeuwen.

De stad Östersund in Jämtland maakt deel uit van de regio Zuid-Sámi. Het museum, Jamtli, biedt zowel interactieve Samische tentoonstellingen als andere evenementen. Stockholm's Nordiska Museet is een andere must om te bezoeken – dit museum beheert 's werelds grootste Sámi-collectie, met regelmatig tentoonstellingen over de Sámi-cultuur. Bekijk hun website voor de huidige tentoonstellingen.

Ondersteun lokale ambachten en neem een Sámi-souvenir mee naar huis 

Traditioneel 'Duodji'-handwerk is nauw verweven met het Samische erfgoed. De technieken achter deze liefdevol handgemaakte artikelen zijn van generatie op generatie doorgegeven. De objecten variëren in vorm en textuur, en hoewel veel handwerk een praktische toepassing heeft, zoals met de handgesneden berkenhouten schalen en pollepels, maken de Sámi ook veel sieraden en accessoires. Bekijk de bijzondere armbanden of tassen van rendierleer met een complex borduurwerk met tinnen draad en knopen gemaakt van rendiergeweien. Zoals altijd is het gebruik van overtollig materiaal een tweede natuur van het Samische volk.

Waar kun je het mooiste Sami-handwerk vinden? Sami Duodji in Jokkmokk is een goede keuze, aangezien deze winkel wordt gerund door de Sami-ambachtsvereniging Sameslöjdstiftelsen. Risfjells Sameslöjd, gevestigd in Vilhelmina, heeft ook veel aanbod en verkoopt online. Hier vind je onder meer prachtige wollen dekens en briefopeners van rendierbotten - waarvan de meeste ter plaatse worden gemaakt door Doris en Sven-Åke Risfjell. Risfjells Sameslöjd is uitgeroepen tot handicraft store van het jaar door de Corporate Livewire Scandinavia Prestige Awards 2021/22.

In Jokkmokk ga je naar Stoorstålka, een schatkamer van authentiek Sámi-handwerk, huishoudelijke artikelen en kleding, zowel traditionele ontwerpen als moderne interpretaties van de authentieke Sámi-stijl.

In Östersund vind je het Sámi-informatiecentrum en Gaaltije - een winkel die een mooie collectie Sámi-handwerk, boeken en artikelen voor thuis verkoopt. In dezelfde stad kun je ook terecht bij de woonwinkel van het Jamtli Museum, waar je onder meer sieraden en boeken vindt. Kijk ook bij Åre Hemslöjd, een ambachtelijke winkel in het populaire skigebied Åre. In Stockholm bieden Svensk Hemslöjd en de winkel in Skansen beide een Sámi-collectie.

Last but not least is de iconische Jokkmokk-markt, die elk jaar begin februari plaatsvindt (in 2023 van 2 tot 4 februari), een goudmijn voor iedereen die niet alleen Sámi-handwerk wil ontdekken, maar ook van alles wil weten over de Sámi-cultuur en lekker eten. Naast de vele kwalitatieve Duodji- en eetkraampjes, is er volop gelegenheid om een lezing of een Joik-concert bij te wonen.

De Samische eetcultuur en haar duurzame ingrediënten

Duurzaamheid en tradities zijn diepgeworteld in het culinaire erfgoed van de Sámi. Dat zie je ook terug op tafel. Er wordt gekookt met lokale producten en veel ingrediënten komen direct uit de natuur - denk aan kruiden, wortels, bosbessen en de zeldzamere bergbraambes - een amberkleurige, voedingsrijke delicatesse.

Rendiervlees is een belangrijk onderdeel van het menu: het wordt gegeten in gerookte vorm - 'suovas' genoemd - maar wordt ook veel gebruikt in stoofschotels en worstjes. In 2003 werd 'Suovas' benoemd als het eerste Slow Food Presidia-product van Zweden en toegevoegd aan een culinaire conserveringslijst die is uitgegeven door de internationale Slow Food-beweging voor lokale, cultureel belangrijke voedselproducten.

Elandenvlees is ook een belangrijk ingrediënt, net als diverse vissoorten, waaronder arctische char en witvis die worden gevangen in lokale wateren. Het is duidelijk dat vissen en jagen op wild onderdeel uitmaken van de Samische levensstijl.

Als er iets is dat je zeker moet proeven, dan is het Kalix-kuit. Dit is het eerste product uit Zweden dat de status van Protected Designation of Origin (PDO) heeft gekregen van de EU, net als bijvoorbeeld champagne en parmaham. Ben je liefhebber van kaas, dan kun je in dit deel van Zweden je hart ophalen dankzij de kleinschalige melkveebedrijven in het land van Sápmi. Een goed voorbeeld is Svedjan Ost in de regio Västerbotten. En natuurlijk moet je 'kokkaffe' proberen - koffie gemaakt boven een open vuur, samen met wat gedroogd, gerookt rendiervlees en een spectaculair uitzicht over de Zweedse hooglanden. Precies wat de Sami doen wanneer ze een pauze nemen tijdens het rendierhoeden.

Wil je echt de smaken van Zweeds Lapland en de Samische keuken proeven, ga dan voor een proeverijmenu in het gastronomische restaurant van het Icehotel, The Veranda. Of kom eten bij Huuva Hideaway, een heerlijke plek in het kleine dorpje Liehittäjä, en beleef educatieve eetervaringen volgens de echte Sámi-traditie.

Overal waar je komt in het Zweedse Sápmi, ontdek je de goed bewaarde traditie en duurzame idealen die diepgeworteld zitten in de Zweedse cultuur. Respecteer de Sami-cultuur en -gewoonten en vergeet niet dat je een bezoeker bent van Sápmi, het traditionele land van de inheemse Sami-bevolking.